Umetničko nadahnuće kojim je raspolagao Ivo Andrić, bilo je toliko jedinstveno, toliko veliko i toliko široko, da su njegova književna ostvarenja zauzela mesto u samom vrhu najpre jugoslovenske, a potom i srpske književnosti, ali i veoma značajno mesto u okviru svetske književnosti.
O tome koliko su Andrićeva dela ne samo prihvaćena među publikom, več i cenjena i podržana od strane književnih kritičara i poznavaoca književnosti uopšteno, dovoljno govori podatak da je upravo on prvi i do sada jedini dobitnik Nobelove nagrade za književnost sa ovih prostora.
Nobelova nagrada, uručena mu je u decembru, sada već davne hiljadu devetsto šezdeset prve godine i to uz isticanje priznanja i javnih pohvala na račun kvaliteta njegovog celokupnog stvaralačkog opusa. Nobelov komitet, koji je nadležan pri odluci o tome kome će pripasti Nobelova nagrada, obrazložio je te godine, da Ivo Andrić zaslužuje Nobelovu nagradu, prevashodno iz razloga što raspolaže jedinstvenom i do tada neviđenom epskom snagom, zahvaljujući kojoj sudbine svojih sunarodnika u različitim periodima istorije prikazuje na toliko celovit i veran način kroz svoja dela.
Andrićevo delo koje je bilo predmet književne analize koja se sprovodila od strane Nobelovog komiteta i delo koje je u najvećoj meri doprinelo odluci komiteta da upravo on postane dobitnik ovog prestižnog priznanja, bio je roman “Na Drini ćuprija”. Ipak, kako se u saopštenju, tačnije u obrazloženju pomenutog komiteta navodi i dela “Gospođica” i “Travnička hronika”, takođe su bila obuhvaćena kao predmet književne analize.
Baš zato, pohvale od strane komitetske komisije i bile su upućene ne samo na račun kvaliteta jednog određenog Andrićevog dela, već i na račun njegovog celokupnog književnog opusa.
U nastavku teksta, podelićemo sa vama detaljnu biografiju ovog istaknutog i izuzetno cenjenog književnika.
Ivo Andrić – citat br.1
Ivo Andrić – Biografija
Ivo Andrić, rođen je devetog oktobra hiljadu osamsto devedeset druge godine u mestu Dolac, koje se nalazi u blizini Travnika, grada u Bosni, koja je u vreme kada je Andrić rođen bila pod upravom austrougarske vlasti, tačnije koja je u to vreme tretirana kao “novoosnovani austrougarski kondominijum”.
Međutim, iako rođen u okolini Travnika, Andrić je nakon rođenja u blizini tog grada proveo tek prvih nekoliko godina svog života. Pre nego što je napunio četiri godine, od posledica tuberkuloze, preminuo je njegov otac Antun Andrić, pa je Andrićeva majka Katarina, odlučila da se iz okoline Travnika sa njim preseli u Višegrad u dom svojih roditelja.
U Višegradu, Andrić je proveo predstojeći period svog detinjstva i upravo u tom gradu je i završio svoje osnovno obrazovanje.
Po završetku osnovnog obrazovanja, Andrić se preselio u Sarajevo, kako bi započeo svoje srednje obrazovanje u sarajevskoj “Velikoj gimnaziji”, koja je važila za najstariju bosansko hercegovačku srednju školu. Upravo u periodu srednjeg obrazovanja, Andrić je u sebi po prvi put prepoznao ljubav prema pisanju i počeo je da piše najpre poeziju. Svoju prvu pesmu, koja je nosila naziv “U sumrak”, objavio je u listu “Bosanska vila”.
Kako je bio zaljubljenik u učenje i kako je ostvario zapažen uspeh u “Velikoj gimnaziji”, Andrić je po završetku svog srednjeg obrazovanja, zasluženo dobio stipendiju od hrvatskog kulturno prosvetnog društva po imenu “Napredak”, pa je zahvaljujući ovoj stipendiji, odlučio da se preseli u Zagreb, gde je upisao “Mudroslovni fakultet kraljevskog sveučilišta” smer “Slovenska književnost i istorija”.
Ivo Andrić – citat br.2
Ivo Andrić – citat br.3
Nakon perioda od samo godinu dana, koliko je proveo na pomenutom fakultetu, Andrić je svoje obrazovanje nastavio u Beču, na “Bečkom univerzitetu”. Međutim, kako je genetski bio predisponiran za razvoj bolesti pluća, Andrić je izložen bečkoj klimi, često počeo da boluje od upale pluća. Ponavljanje upala, bilo je toliko učestalo, da je mimo svoje želje bio suočen sa obavezom da napusti Beč. Uz konsultaciju sa svojim profesorom iz “Velike gimnazije”, doneo je odluku da se preseli za Krakov i u Krakovu je nastavio obrazovanje, prebacivši se na “Filozofski fakultet jagelonskog univerziteta”.
U vreme svog boravka u Krakovu, Andrić je boravio kod porodice Ižikovski, koja je imala ćerku Jelenu, pa se pretpostavlja da mu je ona poslužila kao inspiracija za buduću knjigu pod imenom “Jelena žena koje nema”.Da li zbog sudbine koja mu je bila predodređena ili zbog svog nemirnog duha, ko zna, ali Andrić ni u Krakovu nije ostao dugo.
Naime, hiljadu devetsto četrnaeste godine, kada se odigrao čuveni atentat u Sarajevu u kojem je nasilnom smrću preminuo Franc Ferdinand, Andrić je čuvši vest o tom događaju, prepušten svom rodoljublju i potrebi da bude uz svoj narod, bez mnogo razmišljanja i bez dvoumljenja napustio Krakov. Novo stanište, Andrić je pronašao u Splitu, gde se priključio pokretu “Mlada Bosna”.
Zbog činjenice i pod optužbom da je aktivista pomenutog pokreta, Andrić je od strane austrougarske vlasti uhapšen u julu iste godine i odveden je najpre u šibensku, a zatim i u mariborsku tamnicu na služenje zatvorske kazne. Iz mariborske tamnice, Andrić je izašao u martu hiljadu devetsto petnaeste godine, kada je njegova zatvorska kazna preinačena u kaznu zadržavanjem u kućnom pritvoru. Izdržavanja kazne zadržavanjem u kućnom pritvoru, Andrić je služio u blizini Zenice, u mestu po imenu Ovčarevo.
Tek hiljadu devetsto sedamnaeste godine, nakon što je doneta odluka o amnestiji svih zatvorenika, Andriću je potpuno vraćena sloboda. U periodu koji je proveo u najpre šibenskoj, a zatim u mariborskoj tamnici i u periodu koji je proveo u kućnom pritvoru, Andrić se aktivno i sve posvećenije bavio pisanjem stihova u prozi.
Stihove koje je napisao upravo u pomenutim periodima, godinu dana kasnije, tačnije hiljadu devetsto osamnaeste godine, dopunio je i objavio ih u Zagrebu u svojoj prvoj knjizi stihova u prozi pod nazivom “Ex Ponto”.
Ivo Andrić – citat br.4
Ivo Andrić – citat br.5
Odluku da pomenutu knjigu izda baš u Zagrebu, doneo je spontano, jer se u to vreme, zbog ponovljenog problema sa plućima našao na lečenju u bolnici u tom gradu. Međutim, po izlasku iz bolnice i po izdavanju svoje prve knjige u Zagrebu, Andrić taj grad nije uspeo da prepozna kao onaj u kojem bi želeo da ostane, pa je zatražio pomoć od onog istog profesora iz gimnazije koji mu je dao savet i u vezi preseljenja iz Beča u Krakov.
Taj profesor, Tugomir Alaupović, odazvao se njegovoj molbi za pomoć i pomogao mu je da se preseli u Beograd i da se zaposli kao činovnik u Ministarstvu vera. Po preseljenju u Beograd, Andrić je počeo da vodi vrlo aktivan i dinamičan kulturni život. Družio se sa brojnim svojim savremenicima, sada takođe proslavljenim književnicima kao što su Sima Pandurović, Miloš Crnjanski i mnogi drugi.
Andrićeva karijera činovnika u Ministarstvu vera u Beogradu, brzo je napredovala, pa ga je to dovelo do pozicije činovnika koju je zauzeo u poslanstvu u Vatikanu. Bio je aktivan i kroz ulogu diplomate u okvirima konzulata u Bukurešti, konzulata u Trstu i konzulata u Gracu.
U periodu kada se bavio pomenutim poslovima, Andrić je konstantno ostajao dosledan svojoj ljubavi prema pisanju, pa je između hiljadu devetsto dvadesete i hiljadu devetsto dvadeset četvrte godine, jedno za drugim izdao svoja dela: “Nemiri”, “Ćorkan i Švabica”, zatim “Mustafa Madzar”, kao i dela “Ljubav u kasabi”, “U musafirhani” i “Šta sanjam i šta mi se događa”.
“Razvoj duhovnog života u Bosni pod delovanjem turske vladavine”, tema je rada kojim je Andrić odbranio doktorat u Gracu u junu hiljadu devetsto dvadeset četvrte godine.
Ivo Andrić – citat br.6
Ivo Andrić – citat br.7
Nakon što je odbranio pomenuti doktorat, preciznije, tačno dve godine nakon tog događaja, Andrić je postao pridruženi član “Srpske kraljevske akademije”, a status redovnog člana iste akademije, stekao je tek hiljadu devetsto trideset devete godine i to po predlogu slikara Uroša Predića, po predlogu vajara Đorđa Jovanovića i po predlogu profesora Bogdana Popovića. Iste godine, kada je postao pridruženi član “Srpske kraljevske akademije”, Andrić je objavio i svoje novo književno delo, ovog puta pripovetku, pod nazivom “Mara milosnica”.
Sve do početka Drugog svetskog rata, Andrić je kontinuirano i konstantno bio uključen u javni život i bio je postavljan na brojne funkcije, kao što su funkcija diplomate u konzulatu u Marselju, funkcija diplomate u konzulatu u Parizu, zatim funkcija poslanika u Madridu, funkcija sekretara pri stalnoj delegaciji Kraljevine Jugoslavije i funkcija sekretara pri organizaciji “Liga naroda” u Ženevi.
Osim na pomenutim, Andrić je bio i na funkciji urednika lista “Srpski književni glasnik”, pa je u okviru obavljanja te funkcije, iskoristio priliku da kao deo sadržaja tog lista objavi svoju pripovetku “Olujaci”, zatim i svoju pripovetku “Žeđ”, ali i prvi deo svog triptiha “Jelena žena koje nema”.
Funkcija načelnika političkog odeljenja Ministarstva unutrašnjih poslova, kao i funkcija zamenika ministra inostranih poslova, još su neke od funkcija na koje je upravo Andrić bio postavljen pre Drugog svetskog rata.
Vrhunac njegove karijere diplomate, dogodio se hiljadu devetsto trideset devete godine, kada je postao opunomoćeni ministar i poslanik Kraljevine Jugoslavije u Berlinu. Po odlasku u Berlin, Andrić je dobio priliku da preda akreditive lično kancelaru Rajha, Adolfu Hitleru. Kako je imao prilike da upozna Adolfa Hitlera lično, Andrić je stekao vezu u samom vrhu nemačke vlasti, pa je tu vezu nešto kasnije iskoristio apelujući na nemačku vlast da oslobodi bar deo poljskih umetnika i poljskih naučnika koji su dospeli u logor nakon okupacije Poljske, na samom začetku Drugog svetskog rata.
Upravo u to vreme, zbog nepodudarnosti mišljenja sa mišljenjem ljudi koji su bili u vrhu jugoslovenske vlasti, Andrić je došao na odluku da podnese ostavku na mestu ambasadora. Međutim, njegova ostavka je odbijena i u skladu sa obavezom koju mu je nalagala funkcija, kao predstavnik Jugoslavije, bio je prinuđen da potpiše čuveni “Trojni pakt”. Sa činom potpisivanja “Trojnog pakta”, doprineo je tome da se i Srbija nađe na putu vihora Drugog svetskog rata.
Ivo Andrić – citat br.8
Ivo Andrić – citat br.9
Vest o bombardovanju Beograda, šestog aprila hiljadu devetsto četrdeset prve godine, Andrić je dočekao u Berlinu i nakon što se suočio sa tim saznanjem, već dan kasnije, uputio se prema Beogradu. Međutim, zbog prekida saobraćajnih veza, bio je primoran da čak dva meseca provede na Bondenskom jezeru. Konačno, prvog juna hiljadu devetsto četrdeset prve godine, uspeo je da vozom stigne u Beograd.
Odmah po dolasku u Beograd, odustao je od nastavka svoje diplomatske karijere i po sopstvenoj odluci i po sopstvenom zahtevu otišao je u penziju u novembru iste godine. Međutim, zbog savesti i iz moralnih razloga, Andrić je odbio da prima diplomatsku penziju.
Po odlasku u penziju, Andrić je iznajmio sobu u Prizrenskoj ulici. U toj sobi je živeo i u njoj se posvetio stvaranju novih dela, tako da je za veoma kratko vreme, napisao čak tri romana, koja se danas mogu oceniti kao njegova najpoznatija i ujedno najpriznatija dela. Reč je o romanima: “Travnička hronika”, “Na Drini ćuprija” i “Gospođica”.
Sva tri pomenuta romana, objavio je u Beogradu, jedan za drugim, neposredno po završetku Drugog svetskog rata.
Po završetku Drugog svetskog rata, tačnije hiljadu devetsto četrdeset i šeste godine, Andrić se kandidovao za mesto predsednika “Saveza književnika Jugoslavije” i izabran je da obavlja tu funkciju. Iste godine, kao redovan član, priključio se “Srpskoj akademiji nauka i umetnosti” i objavio je svoje naredno delo “Pismo iz 1920. godine”.
Nakon objavljivanja pomenutog dela, pa sve do hiljadu devetsto pedeset četvrte godine, Andrić je kontinuirano i veoma učestalo nastavio da objavljuje svoja nova dela. Konkretno, objavio je pripovetku pod nazivom “Priča o vezirovom slonu”, zatim delo “Priča o kmetu Simanu”, nekoliko književnih tekstova posvećenih Njegošu i Vuku Karadziću, dela “Znakovi”, “Bife Titatnik”, “Na obali”, “Na sunčanoj strani”, “Aska i Vuk”, “Zeko”, “Pod Grabićem”, “Nemirna godina”, “Lica” i “Prokleta avlija”. Neposredno pre objavljivanja dela “Prokleta avlija”, postao je član Komunističke partije Jugoslavije, a dve godine nakon objavljivanja pomenutog dela, objavio je i svoje naredno delo pod nazivom “Igra”.
Hiljadu devetsto pedeset osme godine, Andrić se oženio udovicom svog prijatelja Nenada Jovanovića, Milicom Babić, koja je bila zaposlena kao kostimograf u Narodnom pozorištu u Beogradu.
Ubrzo nakon ženidbe, tačnije samo nekoliko godina nakon toga, hiljadu devetsto šezdeset prve godine, Andrićeva književna karijera se razvija do svog vrhunca i Andrić postaje dobitnik Nobelove nagrade, uz koju dobija i značajnu količinu novca. Sav novac koji je tom prilikom dobio, Andrić je poklonio u svrhu doprinosa za razvoj bibliotekarstva na prostoru Bosne i Hercegovine.
Nakon dobijanja Nobelove nagrade, iste godine, Andrić je objavio svoju besedu o ovom događaju pod nazivom “O priči i pričanju”. Dve godine nakon toga, tačnije hiljadu devetsto šezdeset treće objavio je i delo “Jelena žena koje nema”, ovoga puta u formi celovitog romana, a ne kao deo. To je ujedno bilo i poslednje delo koje je objavio u toku svog života.
Sa svojom suprugom, Andrić je određeni broj godina živeo u Herceg Novom u njihovoj porodičnoj kući. Međutim, samo deset godina koje je proveo sa njom u braku, Andrić je izgubio svoju suprugu i nakon njene smrti značajno se povukao iz javnog, kao i iz društvenog života. Postao je sve manje okrenut pisanju, a sve više okrenut čitanju. Okrenutog sopstvenoj osamljenosti i čitanju, Andrića su ubrzo počeli da muče zdravstveni problemi, zbog kojih je sve češće počeo da provodi vreme u Banjama zbog banjskog lečenja i u bolnicama.
Trinaestog marta hiljadu devetsto sedamdeset pete godine, Andrić je umro na Vojno-medicinskoj akademiji u Beogradu i sahranjen je u Aleji zaslužnih građana.
Nakon Andrićeve smrti, posthumno su objavljena njegova dela kao što su zbirka lirskih pesama “Šta sanjam i šta mi se događa”, zatim nedovršeni romani “Omerpaša Latas” i “Na sunčanoj strani” i knjige “Znakovi pored puta” i “Sveske”.
Ono što je takođe zanimljivo reći, a tiče se Andrićevog stvaralaštva, jeste da se on uprkos tome što je rođen u okolini Travnika i uprkos tome što je detinjstvo proveo u Višegradu, a deo mladosti u Sarajevu, uvek javno deklarisao kao Srbin i izražavao je ličnu želju da njegova dela budu tretirana kao dela srpske književnosti.
